.
Fotoğrafta Neredeyse bütün Kürt coğrafyasına yayılmış olan Celalî Kürtleri 20. yüzyılın başlarında Doğu Kürdistan’da bir ayaklanma sırasında toplu halde bir arada.
Bu aşiret İran, Türkiye ve Rusya üçgenindeki Aras Nehri arasındaki Ararat dağları ile Maku ilçesindeki Kalini tarafındaki Sukar arasında ve Doğu Anadolu’nun kuzeydoğu ve doğu bölgelerinde yaşarlar. Erzurum, Kars, Ağrı, Muş Malazgirt ve Vanda oldukça sayıları fazladır.
Mesaliku’l Absar isimli eserde, bu aşiretin isminin Kelaliye ve gelaliye isminden türediğini yazar. Bu aşiretin yurdunun Danterk ve Şehresora yakın olan Nihavend (Bazı kaynaklarda bu yerin ismi Datırsık olarak geçer) olduğunu ifade ederek buradaki aşiret guruplarına Seyf gurubu denildiğini ifade eder. Kelaliye veya Gelaliye aşiretinin savaşçı erkek sayısının çok fazla olduğunu cesur bir aşiret olmasının yanında hem kendilerine hem de komşu yörelerdeki Kürtlere emirlik yapan bir hükümdarları vardı ifadeleri kullanılmaktadır.
Bu aşiretin bilinen Liderlerinden biri Şerafeddin ismindeki zattır. Bu bey Memluk Sultanları zamanında yaşamış ve 1250 yılında Hewlêr (Erbil) valiliğinde iken bir Moğol askeri tarafından öldürülmüştür.
Kökleri çok eski olan bu aşiret tarihte birçok devlet içinde önemli yerlerde bulunmuş ve ağırlıklarını her dönemde hissettirmişlerdir.
Yakut El Hamevi, Mu cem’ul Buldan isimli eserde Celailer ile ilgili şu bilgileri verir;
Yaşadıkları yerler onların isimleri ile tanınır olmuştur. Zerzarî, Humeydiye ve Celaliye örneklerinde olduğu gibi.
Celâliye (الجلالية ): Yâkût, Misar b. Mühelhel’den nakille, bunların Kürtlerden 60.000 hane olup ve Şehrezûr ’da kışlayan bir topluluk olduğunu söylüyor. (Yakuti. Cilt:II Sayfa:375) Yâkût Erbil’e bağlı Bakelba köyüne nispet olunan Ebu Abdullah el-Huseyn b. Şervin b. Ebu Bişr el-Celalî el-Bakelbî’den bahsederken, onu bir Kürt aşireti olan Celalî’ye nispet etmiştir. (Yakuti Cilt:III Sayfa:328)
1606 Yılında Anadolu da Celaluddin isminde biri liderliğinde isyan başlatıp, daha sonra Kuyucu Murat Paşa’ın peşlerine düşmesi ile Osmanlı bölgesinden kaçan Celaliler ile aynı aşiret olup olmadığı bilinmiyor. Ancak Anadolu’dan kaçan bu Celaliler’in 20,000 kişilik bir gurubu İran içlerine kaçtılar Şah bunların 8,000 adedini Bradost aşiretinin içine yerleştirmek istedi. Bunun için Hasan Han komutasında bir orduyu Emir Han’a gönderip, kendisinin bu ordu ile yeni gelen Celalilere refakat etmesini istedi. Fakat Emir Han Bu işin akıbetinden korkup, kendisine karşı Celalilerin düşman olmasını istemediği için kabul etmedi. Daha sonra Diğer Kürtler ve İranlı Kızılbaşlar ile birlikte hareket eden celaliler ile Şah Abbas arasında şiddetli çarpışmalar oldu. Sonuçta Hasan Han yönetimindeki Şahın Ordusu ağır bir hezimet aldı.
Ermeni Tarihçi Ş.X.Mıhoyan’a göre; M.S. 906 yılında Ninova (Musul) civarında, Arap ve oğuz baskılarına karşı başlayan Kürt isyanlarında, Celaliler Hazbani aşireti ile güçlerini birleştirip bu bölgeyi yerle bir etmişlerdir. Bu aşiretlerin öfkesini yatıştırmak için büyük çabalar sarf edilmiştir.
Kürt tarihinde büyük bir yeri olan Celaliler hakkında, İranlı Ali Ahmed ibn. Miskaveyh’in altı cilt’lik tarih çalışmasında geniş bilgiler verilmiştir…
John S.Guest 1704 yılında Musul Eyaletini Celaliler’in yönettiğinden bahseder.
Celali aşireti, İran, Türkiye ve Rusya’nın sınırlarının kesiştiği üçgen bölgede Kürd aşiretlerinin en büyük aşiret konfederasyonlarından biridir. Bu aşiret konfederasyonunun mensupları Kuzey Kürdistan’da Büyük Ağrı ve Doğu Kürdistan’da ise Küçük Ağri Dağı ve Urmiye bölgesinde yaşıyorlardı. Ayrıca Celalilerin büyük bir sayısıda Kafkas bölgesine ve Sovyet Ermenistan’ına yerleşmişlerdi. Celalilerin bir kesimide Güney Kürdistan’da Şarezor bölgesine yerleşmişlerdi. Konfederasyon olarak Celaliler; Maku ile Bazîd ve Kars arasında yaşarlar. Güney Kürdistan’daki Celalawendler ve İslam öncesi dönemlerde güney Zagroslar’da yerleşik olan Gelu’lar ile bağlantılıdır. Celalan, Celalî, Celilan, Celli, Gelli, Geloyî, Gelalan, Jelalan, Jelilî ve daha birçok benzer isimle anılırlar.
Celali aşireti kendi içinde 40 kabileden fazla kollara ve her biride kendi için tayfa ve ailelere bölünmüştü. Bu aşiretin en önemli kabileleri Doğu Kürdistan’a yerleşmiş.
Bunlar: Xalikanlu, Eli Mehweli, Cilikanlu, Qendkanlu, Hisu Xelef, Sakan ve Misirkanludur.